Litouwen,
nader belicht
De
oude Joodse buurt in Kaunas – Litouwen
Het derde land in de rij van Baltische
staten is dan Litouwen. Ooit een machtige en grote staat en wel in de 16e eeuw.
Het was toen een groot Vorstendom en omvatte het huidige Litouwen, heel het
huidige Wit-Rusland alsmede het allergrootste deel van de huidige Oekraďne.
Zelfs tot aan de Zwarte zee reikte hun macht. Litouwers hierover aanspreken zal
niet al te moeilijk zijn. Ze zwelgen nu nog in dit voor hun grootste verleden.
Litouwen is eigenlijk een
‘buitenbeentje’ vergeleken met de twee andere Baltische staten. Het is het
enige land met een Slavische bevolking. Net als de Russen, Polen, Tsjechen
enzovoorts. Toch heb ik er een beetje moeite mee. Niet met Slavische mensen,
doch meer als je de geschiedenis van Litouwen in ogenschouw neemt, zijn er wel
een aantal erg zwarte bladzijdes aan te
wijzen. Bij weinigen zal bekend zijn dat de meeste inwoners van Litouwen de legers
van Nazi-Duitsland ontvangen hebben als bevrijders en als helden. Tot op zekere
hoogte kan ik er enig begrip voor opbrengen, want ze hadden tenslotte al enkele
jaren onder de grillige en wispelturige dictatuur geleefd van ‘kameraad’
Stalin. Nou niet bepaald de meest ‘verlichte’ heerser van de 20e eeuw. Maar om
nou vooraan te staan als vrijwilliger om als ‘kapo’ of iets dergelijks in de
concentratiekampen de Nazi’s met allerlei hand- en spandiensten te helpen, in
hun niets ontziende jacht op Joden, gaat me een ‘straat’ te ver. Helaas hebben
dat een enorm aantal Litouwers wél gedaan. Het is dan ook het meest
antisemitische volk van Europa, op de voet gevolgd door de Polen, want die
presteerden het om één jaar na de tweede wereldoorlog, dus in 1946, alsnog een
pogrom te houden op de paar Joodse overlevenden.
Kruisberg
– Siauliai (1)
In Litouwen daarentegen waren er na de
oorlog bijna geen Joden meer over om nog
iets soortgelijk iets te organiseren. Tot grote tevredenheid van hun Duitse
meesters hadden de Litouwers zich zo van hun lugubere taak gekweten, dat er
weinig tot geen meer Joden meer in het land waren. In tegenstelling tot de
andere twee Baltische staten is Litouwen bijna geheel Rooms-katholiek en hun
religiositeit kan men onder andere bezien op de zogenaamde kruisberg nabij
Siauliai. Duizenden, neen, tienduizenden kruizen, rozenkransen en allerhande
Roomse prullaria is daar te vinden. Kleine kruisjes hangend aan grotere
kruizen, de meeste door en door verroest, de andere weer opvallend nieuw.
Onafzienbare bergen van kruizen, zover u kunt kijken. Niets is zo verbeeldend
en treffend voor de Litouwse ziel dan deze vorm van religie. De kruisberg,
eigenlijk een grote heuvel, zomaar liggend tussen de braakliggende akkers. Denk
zeker niet aan een heuveltje, het gebied is zo groot dat u het einde amper kunt
zien. Hier ontmoet je boerenromantiek, heidense cultus en mystiek en een wel
heel bijzondere vorm van roomse devotie. Dit hele gebeuren begon al in 1850 en
het is sindsdien meerdere keren opgeruimd. De Sovjets hebben er indertijd zelfs
tot drie keer een eind aan proberen te maken. Die zaten er aardig mee in hun
atheďstische maag. Maar volgens de laatste tellingen liggen, hangen en staan er
heden ten dage weer opnieuw minstens een half miljoen kruizen.
In het verleden telde Litouwen
overigens ruim veertig procent inwoners van Joodse origine. Elke plaats had
minimaal een synagoge. In de grotere steden waren ze zeker net zo talrijk als
de Rooms-katholieke kerken dat nu nog zijn. Heden valt er weinig meer van te
merken. Hooguit kunt u nog het voormalige Joodse getto bezoeken van Vilnius,
maar dat is vakkundig afgebrand. Een enkele Hebreeuwse tekst op een stuk muur
doet er nog aan herinneren. Ook zelfs het zogenaamde Joodse staatsmuseum heeft
al sinds mensenheugenis een bord op de deur met daarop de tekst: ”Wegens
verbouwing gesloten.”
Kruisberg
– Siauliai (2)
Wat wel een reisje waard is, dat is de
plaats Grüto Parkas. Hier kunt u alle in ongenade gevallen voormalige Sovjethelden
vinden al of niet op een sokkel. Oorspronkelijk was het de bedoeling hier een
Goelag na te bouwen, maar dat stootte op teveel verzet van de plaatselijke
bevolking. Een compleet beeldenpark kunt u er nu vinden, zelfs met de oude
Lenin die vroeger de hoofdstad (ont)-sierde, staat hier te kwijnen in een waar
communistisch dodenrijk, waarvoor toch nog € 2,- entree wordt gevraagd.
Wachttorens en marsmuziek zijn al van verre te zien en te horen. Dan vind je
daar óók nog mensen die kwijlen van ‘aan de gedachte’ van de jaren van weleer
en terugdenkend aan de voor hen zó glorieuze tijden. Zij maken overigens
geenszins de meerderheid uit, maar zoals evangelisten van fanatieke sektes te
herkennen zijn, zo kunt u ze onmiddellijk spotten, door de diepe en eerbiedige
houding die deze mensen innemen, ten aanzien van kapotte en bijna vergaande
beelden van hun vroegere helden. Ze slaan er alleen nog net geen kruisje voor,
maar anders is er weinig verschil in devotie te bemerken met de vele katholieke
bedevaartsoorden, waar talloze Litouwers zichzelf, soms kruipend naar het beeld
van bijvoorbeeld Maria of een andere heilige, voortbewegen.
Lenin
in Grüto Parkas
Spreek je nu echter met Litouwers, dan
zul je net zo veel afkeuring horen aangaande de nazi’s dan dat ze afkeuring
hebben van de communisten. Er zijn volgens de meeste van hen maar een soort
‘goede mensen’ en dat zijn … u mag nooit meer raden: Litouwers!
Natuurpark
Dzukija (1)
Voor toeristen is er best wel wat te
zien maar pas op! Zoals het bekende natuurpark Dzükija wat uniek genoemd mag
worden in Europa met zijn vele moerassen, het is echter ook erg verraderlijk en
tevens zeer gevaarlijk, hoe mooi het ook is. De aanvankelijk redelijke wegen
van asfalt voorin het park veranderen zonder aankondiging in
steenslagweggetjes, om uiteindelijk te eindigen in mulle zandpaden. Doch dit is
niet het ergste, veel erger zijn de stukken drijfzand. U ziet geen levende ziel
in de wijde omgeving en de afbakening of de waarschuwingen zijn in elk geval
niet in de meest leesbare talen opgesteld. Wandelen is hier dus niet zonder
risico. Hele grote berkenbomen zijn opgeslokt door het zwarte moeraswater en
waar de ontelbare moerassen beginnen of eindigen is voor velen een vraag
geweest, alwaar ze zoekend naar het antwoord dit met hun leven hebben moeten bekopen.
Natuurpark
Dzukija (2)
Het platte land: Litouwen was vroeger
een der grootste graanschuren van de voormalige Sovjet-Unie en is nu weer
verdeeld in duizenden stukjes voor de even zovele ‘kneuterboertjes.’ Ook daar
rondziende waan je je een halve eeuw terug in de tijd. Een bezoek aan een kroeg
op het platte land zal u ervaren als een zwijgzame aangelegenheid of u moet
gaan strooien met rondjes. Zijn de Esten en de Letten van nature zwijgzaam en
introvert, de Litouwers komen pas los als er voldoende drank wordt geschonken
en dan weten ze ook niet meer van ophouden. Hoe meer u het ‘vingertje’ laat
gaan hoe ‘loslippiger’ ze worden en voor u het weet krijgt u een ware
boeren-aubade of serenade, dat ligt alleen maar aan de tijd van de dag. Maar
zingen zullen ze, mits er maar voldoende drank in hun lijf komt!
De enkele steden zijn zonder meer van
een architectonische schoonheid en zeker tot op bepaalde hoogte gezellig te noemen
en ze zijn oud, zeer oud. Een andere bezienswaardigheid en tevens
natuurfenomeen is de Litouwse Sahara! Nooit van gehoord? Wel aan de kust ligt
een lange (100 km) maar zeer smalle (4 km) strook met duinen van wel zestig
meter hoog. Dit als een soort heel langgerekt schiereiland. Deze zandwoestenij
is zeer grillig en geen dag gelijk. Sommige stukken duin verdwijnen loodrecht
in zee, maar het hele gebied is constant in beweging en bijzonder interessant
is het dit gebied te bezoeken. Over de smalle strook loopt een goede weg die
vanaf het noorden doorloopt tot de Russische enclave van Kaliningrad, het
vroegere Koningsbergen. Voor dit stukje apart liggend Rusland heeft u een visum
nodig. Veel is er overigens niet te zien. Königsberg is Königsberg niet meer,
zo klagen veel oudere Duitsers die er heen gaan om puur nostalgische redenen.
De Baltische staten zijn nu lid van de Europese Unie, ongelooflijk als je
beseft dat dit deel van de wereld vroeger, amper een halve generatie terug, nog
de Sovjet Unie was. Bovendien nog wel het deel met wel héél erg veel
‘verdedigingslinies’ en andere militaire zaken.
Huis
van de Sovjets in Kaliningrad
Heeft u echter interesse in cultuur,
geschiedenis en architectuur? Dan raad ik u aan hier eens heen te gaan! Wilt u
echter vakantie vieren en beleven met lekker eten, lange zwoele avonden en
gelijkgestemden ontmoeten? Wegblijven! U zult er weinig tot niets van uw gading
vinden. Als extra waarschuwing voor met name Litouwen. Let op uw auto, laat er
geen waardevolle spullen in liggen en besef dat het begrip corruptie daar toch
iets genuanceerder wordt ervaren dan in onze contreien.
Silvia
Videler.
December
2006